Ouders opvoeden in plaats van zonen
Ayhan speelt met zijn aansteker en kijkt lachend naar mij. Bedenkelijk lachend. Alsof ik hem net de moeilijkste vraag ooit heb gesteld die een vader van vier dochters onmogelijk kan beantwoorden.
‘Je weet dat ik iets ga schrijven over dit gesprek, Ayhan’, werp ik nog eens op.
Hij opent het dopje van zijn cola zero, tergend traag en ik gooi een paar borrelnootjes zijn richting uit. We lachen om de spanning te breken.
‘Het ding is: mijn meisjes zijn heel vrij. Ze mogen de wereld verkennen van mij. Ik wil ze laten opgroeien tot zelfstandige vrouwen die hun plaats op de wereld veroveren door studie en hard werken. Ik wil niet dat ze denken dat ze minder kunnen dan jongens. Maar mijn hart krimpt ineen als ik al die verhalen hoor over femicide.’
‘Dat zijn geen verhalen, maar feiten en gebeurtenissen’, protesteer ik.
Feminicide
Ayhan knikt en hervat: ‘Elk vriendje van mijn dochters zal een potentiële hartenbreker zijn. Ik kan die dingen niet controleren. Ik ben een vader die zijn dochters ooit gaat moeten loslaten. Maar de wereld is niet meer zo veilig. Moet ik de vrijheden van mijn meisjes beperken dan? Telkens als er weer een slachtoffer van femicide valt, zegt men dat de zonen moeten opgevoed worden. Is het enkel de opvoeding van één individu?’
Want ik maak mij altijd de bedenking dat het ook één van mijn dochters kan overkomen.
‘En je vraagt mij om een standpunt in te nemen over Turkije en femicide? Wat gaat mijn inbreng zijn? Ik ben een vader van vier dochters, al indirect emotioneel betrokken bij die vrouwenmoorden. Want ik maak mij altijd de bedenking dat het ook één van mijn dochters kan overkomen.’ Ayhan heeft de dood van zijn zus nooit kunnen verwerken. Ze was vrij jong toen ze stierf aan een hersentumor. Bij elk gesprek grijpt hij terug naar hun jeugd samen.
Dansen tot ze niet meer kon
‘Toen ik met mijn zus opgroeide moest ik haar ooit volgen toen ze alweer op een avond uitging. Die taak kreeg ik van mijn ouders. Ik moest kijken met wat voor soort mensen mijn oudere zus optrok, wat ze aanhad, wat ze at en wat ze dronk. Ik moest haar publiek op haar plaats zetten als ze onzedig gedrag vertoonde. Desnoods moest ik haar bij haar haren naar huis sleuren volgens mijn ouders. Ik kreeg het niet over mijn hart om mijn zus te bespioneren. Mijn zus en ik spraken dan een verhaal af dat we dan aan onze ouders zouden vertellen. Ze genoot van haar leven, van haar studententijd. Had een dubbelleven. Keurig en zedig Turks bij onze ouders, westers in het nachtleven. Ze hield van dansen. En roken. Ze had altijd een sigaret tussen haar vingers als ze danste en haar ogen gesloten hield.’
Onschuldig en normaal, zoals jongeren zich in die tijd amuseerden.
‘Alsof ze de beats van een song tot in haar vezels wilde voelen. Ze kon echt vol spanning uitkijken naar elk dorpsfuif in die tijd. Zo was er de Classics One Party in Overpelt, weet je nog, Pinar? Jij was al snel uitgekeken op die fuiven, maar mijn zus niet. Ze kon dansen tot ze niet meer kon, tot haar voeten pijn deden en ik haar op mijn rug naar huis moest dragen. En op de terugweg naar huis was ze altijd aan het lachen en aan het vertellen hoe ze zich had geamuseerd. Onschuldig en normaal, zoals jongeren zich in die tijd amuseerden. Ze genoot van haar jonge jaren.’
Vertrouwen niet schenden
‘Op een fuif in Neerpelt kwam Gert, mijn klasgenoot, op de dansvloer. De dj veranderde snel van plaat, van opzwepende beats naar een kleffe slow. En ik zag Gert teken doen naar mijn zus met de vraag of ze samen konden slowen. Ieder andere vrouw zou antwoorden met ja of nee. Mijn zus keek verschrikt naar mij alsof ze betrapt was. Alsof mensen mekaar niet ten dans mochten vragen. Gert zag gewoon een kans om mijn zus beter te leren kennen, hij had al een jaar een boontje voor haar. En weet je wat mijn zus deed? Ze lachte hem uit. Daar op de dansvloer. Opeens werd Gert klein en verdween met een gebroken hart naar buiten, naar het donker waar niemand zijn hartzeer kon aflezen van zijn gezicht.’
Dat vertrouwen wilde ze niet schenden door met een Vlaamse jongen iets te beginnen.
‘De volgende dag sprak ik met mijn zus over dat voorval. Ik vroeg waarom ze zijn hart had gebroken. Ze antwoordde dat ze niet goed wist hoe ze met mannen moest praten. En ze wilde hem geen valse hoop geven. Ze mocht nu gewoon gaan dansen op die fuiven van onze ouders. En ze voelde zich niet geviseerd door mij. Alles verliep nu in een sfeer van vertrouwen, zei ze. Dat vertrouwen wilde ze niet schenden door met een Vlaamse jongen iets te beginnen.’
…en ik bleef alleen achter met herinneringen
Hij kijkt naar zijn dochter die nu dezelfde leeftijd heeft als zijn zus toen zij begon uit te gaan. Vertederd, weemoedig en voor altijd met gemis.
‘Ze was veel te jong. Toen mijn zus het nieuws kreeg dat ze niet lang meer te leven had, keek ze naar mij met haar hazelbruine ogen en greep naar mijn hand. Ze kneep erin, zachtjes en lachte naar mij. Ik was haar jongere broer, maar ik had haar beschermd als een oudere broer, zei ze. Zoals alle oudere broers hun zussen zouden moeten beschermen tegen de verstikkende familiecultuur en de tradities die enkel in het voordeel van de mannen werkten. En ik had haar vrijheid gegeven. Of ik wist wat ik had gedaan voor haar? Ik haalde mijn schouders op, slikte mijn tranen weg. En ze zei dat dansen haar altijd gelukkig had gemaakt. En dat ze dansend wilde sterven. Dus we dansten die nacht en de volgende nacht. De derde nacht was ze te moe. De vierde nacht leek ze bang om te sterven. De vijfde nacht durfde ze haar ogen niet te sluiten uit angst dat ze nooit meer wakker zou worden.’
Had ik naar mijn ouders geluisterd, dan zou ik niet elke dag getuige geweest zijn van haar levensvreugde.
‘Ze stierf die nacht en ik bleef alleen achter met herinneringen. Ze zeggen wel eens dat de dood van een zus of een broer moeilijk te verwerken is. Dat is ook zo. Ik mis haar elke dag. Haar optimisme, haar lach en haar levenslust. Had ik naar mijn ouders geluisterd, dan zou ik niet elke dag getuige geweest zijn van haar levensvreugde. Had ik naar mijn ouders geluisterd, dan was ze misschien verwelkt. Ik woon hier met vijf vrouwen samen onder één dak, mijn vrouw en vier dochters. Eén traan van hen is een aanslag op mijn ziel. Wat voor een vader was ik nu geweest als ik had geluisterd naar mijn ouders toen?’
De psychologen van onze ouders
Ayhan is het met mij eens als ik zeg dat we meer mannen zoals hem nodig hebben in onze strijd voor vrouwenrechten en tegen femicide in Turkije. Maar zelf wil hij openlijk geen standpunt innemen omwille van diverse redenen. Maar dat vind ik op zich niet belangrijk. Omdat hij al één vrouw heeft kunnen redden uit het verstikkend klimaat eigen aan het patriarchaat. Ayhan zegt altijd tegen mij dat ik hem doe denken aan zijn zus. Omdat ik ook graag dans. Maar misschien doe ik hem ook wel aan zijn zus denken omdat ook mijn broer mij ooit heeft gered uit het patriarchaat.
We leven, we groeien, we leren en we vergeven onze ouders. Maar we zullen nooit de barsten in de relaties met onze ouders volledig kunnen herstellen. Hoe goed we ook ons best doen om bepaalde zaken te begrijpen, te plaatsen en te verwerken. Wij zijn de psychologen van onze ouders geworden. En we hebben ook onze ouders moeten opvoeden. Met veel pijn en verdriet. Dus, concludeert Ayhan, moet je niet alleen de zonen opvoeden maar eerst hun ouders.