Mensenlandschappen in het ziekenhuis, column Doorbraak, 9 juli 2021

Diversiteitsbeleid in ziekenhuizen is essentieel

‘Mr Peeters, ik kom even je bloeddruk meten.’ ‘Meneer is thuis, meisje. Ik heb in de bouw gewerkt en mijn kamergenoot is een arts. Ziekte maakt geen onderscheid.’

Een volgende kamer. ‘Meneer Beels, ik kom je glycemie meten.’ ‘Er heeft mij nog nooit iemand meneer genoemd’. De patiënt begint over zijn gevangenisverleden en zegt dat hij nu gewoon rust wil. Ik gun hem zijn rust na een turbulente levensfase, zeg ik. Zijn ogen schieten vol en hij legt zijn hoofd op zijn kussen neer en sluit zijn ogen. Vanuit een ooghoek glinstert een traan die hij vrij laat rollen over zijn wang.

Een volgende kamer. Een patiënte van Afrikaanse origine spreekt enkel Frans. Ik vraag met duidelijk beeldende taal of zij goed naar toilet is geweest. Ik kom niet op het woord ‘misselijkheid’ in het Frans en beeld een brakende persoon uit. Ze kijkt geamuseerd naar mij en begrijpt mijn vraag.

Een volgende kamer: de patiënt, van Turkse afkomst, antwoordt in het Nederlands op mijn vragen maar ziet mijn Turkse naam op mijn verpleegstersschort. Hij stapt over naar het Turks.

Een volgende kamer. De patiënt is een transman en ligt op een tweepersoonskamer met een andere man. De stagiaires giechelen ongegeneerd omdat ze niet doorhadden dat de persoon vroeger een vrouw was geweest. Hoe leg ik deze studenten uit dat de wereld evolueert en dat ook deze personen in acute zorgsituaties zullen tegenkomen?

Een volgende kamer. Een jonge vrouw met een voorgeschiedenis in automutilatie. De littekens op haar armen kan ze niet achter haar glimlach verbergen. Psychiatrie is complex. En ik ben niet deskundig opgeleid om te anticiperen op haar oorverdovend stille noodkreten.

hier wordt empathisch opgetreden en laat men de patiënt in zijn waardigheid

Ik word opeens tijdens mijn ronde weggeroepen omdat een geriatrische patiënt van Turkse origine weigert zich te laten wassen door de vrouwelijke verpleegkundige. Ik vraag aan hem wat er scheelt en hij huilt: ‘Ik schaam mij, mijn kind.’ Een klassiek voorbeeld van culturele verschillen. Naaktheid tegenover mensen van het andere geslacht is in de Turkse cultuur een drempel te hoog voor ouderen. Verpleegkundigen dwingen niemand tot iets. Ze proberen sommige dingen te plaatsen en te begrijpen. Ook hier wordt empathisch opgetreden en laat men de patiënt in zijn waardigheid.

Diversiteit en gelijke kansen

Ik werkte enkele jaren geleden aan een diversiteitsproject in het revalidatiecentrum, maar werd door de toenmalige staatssecretaris van Gelijke Kansen gevraagd om mee te denken over het gelijkekansenbeleid in België. Nooit in mijn leven had ik gedacht dat gelijke kansen zo ruim en technisch juridisch zo complex kon zijn. Misschien is dat wel de grootste kloof tussen burger en politiek: het juridische cijfert de realiteit weg.

Maar nu ik opnieuw in de zorgsector werk blijkt de nood aan kennis rond diversiteit hoger te liggen dan pakweg vijf jaar geleden. En de fout die wij regelmatig maken, is dat we diversiteit enkel indelen op basis van afkomst en religie. Blijkt nu dat diversiteit ruimer is dan die elementen. En dat we patiënten nog beter zouden kunnen benaderen. Holistisch en menselijk, zoals we dat kregen aangeleerd tijdens onze opleiding. We worden getraind op beleefdheid en empathie. Maar de manco’s vermenigvuldigen zich. En er is niemand die ons kan begeleiden in de continu evoluerende maatschappij.

De mens achter de patiënt

Nieuwe opleidingen rond medische evoluties zoals medicatie, verpleegkundige technieken, wondzorg en andere worden jaarlijks georganiseerd. Maar er ontbreekt een goed uitgestippeld diversiteitsbeleid in de ziekenhuizen. Diversiteit in de maatschappij evolueert en wij blijven steken tussen onze vier ziekenhuismuren. Het ziekenhuis is een safe space voor ons, het zorgpersoneel, zei een bevriende arts mij ooit. Dat klopt misschien wel.

we vragen niet wat voor impact de persoon ondervindt bij een ziekenhuisopname

Wij verschuilen ons achter het medische en verpleegkundige, maar leren de mens niet kennen. We spreken over de patiënt en niet over de mens. Terwijl we juist met de wereld te maken hebben in het ziekenhuis. We spreken over klinische ziektebeelden. We proberen kwaliteitszorg aan te bieden. Dag in dag uit stellen we dezelfde vragen en analyseren we labowaarden. Maar we vragen niet wat voor impact de persoon ondervindt bij een ziekenhuisopname. Zijn we goed bezig? Hebben we de patiënt in zijn waarde gelaten? Hebben we voldoende geïnformeerd naar zijn beleving?

Niet klaar voor de 21ste eeuw

Als de ziekenhuizen al geïnteresseerd zijn in een sterk diversiteitsbeleid, dan zijn ze niet klaar voor de uitdagingen in de 21ste eeuw. Een modern diversiteitsbeleid in een ziekenhuis vereist daarom te werken rond inclusiviteit in al haar aspecten: mensen met een visuele of motorische handicap, bijvoorbeeld, worden al te vaak over het hoofd gezien. Ik had ooit een patiënt met een auditieve beperking. Het ziekenhuis kon geen doventolk voorzien. We behielpen ons met notitieblokjes. Maar hoeveel tijd heeft een verpleegkundige of arts om een behandelplan op schrift uit te leggen? Veganistische maaltijden worden nog altijd niet aangeboden aan de patiënten.

En wat met de ouderenzorg? Ook daar is de populatie divers en is men niet klaar voor de volgende generatie van senioren in de woonzorgcentra. Verwacht men dat de bejaarde zijn culturele bagage of rugzakje achterlaat bij het betreden van een woonzorgcentrum? Dan vrees ik dat we nog lang niet voorbereid zijn op de uitdagingen die zich op termijn zullen aandienen.

Gevaarlijk en polariserend

Ik wens geen activisme te voeren. Maar ik ben wel geïnteresseerd in het pad dat onze Belgische ziekenhuizen en woonzorgcentra zullen bewandelen. Het zorgpersoneel kreunt onder een tekort. Maar je ziet ook een vrij divers publiek onder het personeel, dat niet uitsluitend wit is. En hoe divers het zorgpersoneel ook mag zijn, er moet gesproken worden over culturele en maatschappelijke barrières die ons petje overstijgen. Al te vaak worden deze onderwerpen gekaapt door activisten die overal in alles racisme en discriminatie zien.

daarom is een diversiteitsbeleid in de ziekenhuizen essentieel, voor het zorgpersoneel en voor de patiënten

Zo had ik tijdens een debat een toeschouwer die beweerde dat een asielzoeker medische zorg op een spoeddienst in een Limburgs ziekenhuis was geweigerd omdat hij niet over de juiste papieren beschikte. En voegde hij eraan toe: ‘Het was ook nog een asielzoeker van Afrikaanse origine.’ Ik heb aangedrongen op meer details omdat ik het fijne wilde weten van dit incident. Maar de persoon zelf ging niet meer in op mijn vraag. Elke hulpverlener zal vanuit een moreel besef en professionele ethiek handelen om de beste zorg aan te bieden aan een zorgbehoevende. Was het nu uit een soort activisme dat mij het verhaal van de asielzoeker voor de voeten werd geworpen? Geen idee. Maar het is gevaarlijk en polariserend. En het creëert wantrouwen tussen het ziekenhuis en de patiënt. Net daarom is een diversiteitsbeleid in de ziekenhuizen essentieel, voor het zorgpersoneel en voor de patiënten.