Zullen Turken ooit echt seculariseren?
‘Wat is godsdienst?’, vroeg ik aan mijn ouders. ‘Het is mooi maar je hoeft er niet in te geloven’, zei mijn moeder altijd. ‘Kijk gewoon wat je ouders doen om hun ziel tot rust te brengen.’
Een opportunist
En dus luisterde en observeerde ik. Mijn moeder bidt op elke donderdagavond met haar gezicht gericht naar de hemel, niet zoals moslims ritueel op een bidmatje bidden. In het dorp in Anatolië gingen we op elke donderdagavond kaarsjes branden aan een waterbron. We hielden erediensten om de slag in Kerbela te herdenken en huilden bij het noemen van de martelaars.
'Ik ben een opportunist zonder schroom: geloven komt mij uit als ik tegenslag ervaar
Mijn vader probeert elk jaar te vasten tijdens de twaalf dagen vastenperiode van de alevieten. Alevieten zijn niet minder religieus dan moslims. Wel zijn ze misschien liberaler en hebben ze weinig geboden en verboden. Maar de toewijding aan religie is een constante in het dagelijks handelen van een gelovige. Ik ben een opportunist zonder schroom: geloven komt mij uit als ik tegenslag ervaar. Ik vraag aan gelovige christenen, moslims, Joden om voor mij te bidden als ik het moeilijk heb. Ik ga ervan uit dat hun gebeden meer impact zullen hebben dan de mijne. Ik ben nu eenmaal een zondaar, een rebel, een ketter. Maar ook als ik met religieuze mensen spreek — Vlaming of niet-Vlaming — dan vraag ik altijd of ze mij willen meenemen in hun gebeden.
De opvoeding met godsdienst bepaalt een heel leven. Sommige kinderen zetten zich daartegen af, worden kritisch opgevoed en sommige kinderen moeten elke week naar de kerk of de koranlessen. Ik heb een kritische opvoeding gehad waarbij mijn ouders altijd zeiden: ‘dit is wat wij daarover weten. Er bestaan vele boeken hierover, lees ze en vorm je eigen mening.’ En die gesprekken gingen niet enkel over godsdienst, maar ook over politiek, feminisme, geschiedenis.
Wat is een moslim?
Ik heb moslims gekend die mij in vertrouwen vertelden over hun religieuze twijfels bij een glas wijn. Ik heb moslims gekend die een dubbelleven leidden. Tijdens de ramadan gedroegen ze zich als een voorbeeldmoslim. Na de ramadan lieten ze de teugels los en namen ze het wat minder nauw met de islamitische voorschriften.
Ik heb moslima’s gekend die hun maagdenvlies lieten herstellen omdat ze gingen trouwen met een vrome moslim. Ooit stapte een moslima op mij af, een glas wijn in de hand: ‘wat maakt van mij een goede moslima? Wie bepaalt dat?’ Ik antwoordde dat het uiteraard niet mijn plaats was om daarover te oordelen, maar dat ik wel onderliggende frustraties merkte bij haar passief-agressieve vraagstelling.
'ik heb ook eerlijke mensen leren kennen: gesluierde moslima’s die hun eigen pad kiezen en hun eigen godsdienst op een authentieke manier beleven'
Maar ik heb ook eerlijke mensen leren kennen: gesluierde moslima’s die hun eigen pad kiezen en hun eigen godsdienst op een authentieke manier beleven. Die zeggen dat ze vrij willen zijn in hun denken. Die samen met mij gaan lunchen en niet onwennig worden of in een kramp schieten als ik een glas wijn bestel. En net die mensen blijven in de luwte verder werken aan een inclusieve samenleving. Terwijl ‘mipsters’ (moslim en hipster) door middel van materialisme en kapitalisme de islam proberen hipper te maken. De islam is op die manier een propagandamiddel geworden. Zo heeft die niks meer met zingeving en menselijke interacties te maken, tot grote frustratie van mijn moslimvrienden.
Diyanet-marionetten
Toen ik in mei dit jaar schreef dat Diyanet — het religieus staatsorgaan van Turkije — hier in Vlaanderen studenten ronselde, waren mijn seculiere moslimvrienden de eersten die protesteerden tegen de politici die dit mogelijk maakten in Vlaanderen. Ik weet ook dat zij de eersten zullen zijn die zullen opkomen voor een seculiere samenleving waar hun religie niet uitgebuit wordt door de politieke islam.
En dan lees je in De Morgen een artikel dat Turkije verder seculariseert en dat de droom van Erdogan om een vrome generatie van moslimjongeren voort te brengen in Turkije toch niet zo vlot verloopt. Tegenover Erdogans forse inspanningen om het land verder te islamiseren staat nu blijkbaar een hele generatie van Turkse jongeren, twintigers, die kiest voor vrijheid eerder dan zich te onderwerpen aan de islamitische geboden en verboden.
'Wat heb je aan een imam die femicide in zijn land niet openlijk afkeurt?'
Opmerkelijk: de journalist reduceert de lokale imam in Turkije tot een functionaris die enkel op vrijdagen preken voorleest. Preken die weliswaar zijn geschreven door Diyanet. Maar het gevaar schuilt nu net daarin: wat heb je aan een imam die de voorgeschreven preken van Diyanet — Erdogans speeltuin — herkauwt aan zijn moskeegangers tijdens een vrijdaggebed? Wat heb je aan een imam die femicide in zijn land niet openlijk afkeurt? Wat heb je aan een imam die de ogen sluit voor geweld tegen vrouwen? Wat heb je aan statistieken rond vrouwenmoorden wanneer je geestelijke leider nooit eens spreekt met moeders die om hun dochters rouwen? Dochters die brutaal werden vermoord door hun mannen? Wat heb je aan diezelfde imam die tijdens de begrafenisplechtigheid van een femicideslachtoffer zonder een krimp te geven nog altijd opdraagt dat mannen vooraan moeten staan en vrouwen achteraan? Wat heb je aan hem als hij nog altijd genderdiscriminerende patronen in stand houdt?
Vragen zonder antwoord
De journalist probeert met het artikel een goed nieuws-show te brengen zonder eigenlijk de juiste vragen te stellen. Beseft hij niet dat vijf geïnterviewde twintigers en een socioloog niet representatief zijn voor een land dat op ramkoers ligt met de rest van de wereld, juist omwille van de islam?
Het is goed dat de jongeren in Turkije seculier worden en vaak kiezen voor een agnostisch of atheïstisch wereldbeeld. Maar hoeveel jongeren in de Turkse diaspora in Europa worden radicaler en nationalistischer? Hoeveel van hen worden gewelddadiger bij de minste kritiek op Erdogan, de politieke islam en Turkije? Hoe komt het dat Diyanet op militante manier jongeren probeert te rekruteren op Europees grondgebied?
'Het is niet omdat een land seculier wordt, dat de veiligheid van die minderheden gegarandeerd is.'
Of hij het nu bewust doet of niet: het probleem van Turkije met etnische en religieuze minderheden mijdt de journalist ook. Het is niet omdat een land seculier wordt, dat de veiligheid van die minderheden gegarandeerd is. Dat hebben we gezien na de oprichting van de republiek Turkije, waar een sterk seculier leger de vrede in het land wilde bewaken en er niet in slaagde. Alevieten, Armenen, Joden en andere religieuze minderheden zijn decennialang in de twintigste eeuw slachtoffer geweest van ultranationalistische groeperingen. Ook vandaag sluimert nog een subtiele discriminatie in de Turkse samenleving. Hoe kan je anders de segregatie tussen moslims en alevieten binnen de Turkse gemeenschap in Vlaanderen verklaren?
Ontworteling
Terwijl Turkije dus zogezegd seculariseert, wordt de Turkse diaspora in Europa nog radicaler, militanter, nationalistischer en onverdraagzamer. Op die manier zwakt het artikel ook de stemmen af van zij die in Turkije elke dag een strijd leveren tegen de politieke islam en voor het behoud van de eigen identiteit en hun vrijheden.
We hebben nood aan een godsdienst met kritische geestelijke leiders die oog hebben voor de samenlevingsproblemen en de gevoeligheden in de 21ste eeuw. Die niet zomaar andersdenkenden de huid vol schelden of uitsluiten. We hebben nood aan meer stemmen — in binnen- en buitenland — die hevig en luid protesteren tegen polariserende stemmen op kap van hun godsdienst. Want als Turkije seculariseert, dan zullen de interne spanningen tussen orthodoxe moslims en seculiere moslims niet tanen.
'in mijn ogen zal Turkije altijd een slagveld van ideologieën zijn'
Het probleem van de politieke islam gaat veel dieper dan dat. Zelfs Turkije heeft de ideologische wortels van de politieke islam niet kunnen verwijderen van haar grondgebied en uit de geesten van orthodoxe populisten. Ik geloof ook niet dat de ontworteling ooit zal plaatsvinden. Want in mijn ogen zal Turkije altijd een slagveld van ideologieën zijn, gebaseerd op religie enerzijds en wetenschap anderzijds.