Van mijnwerkersvrouw tot zelfstandige
Of ik haar kan helpen met het invullen van een paar formulieren, vraagt ze een beetje beschaamd. Na al die jaren is ze nog altijd onzeker over haar kennis van de Nederlandse taal en haar kinderlijke handschrift. Stroeve trekken van de pen kribbelen een simpele handtekening op een officieel document waar haar naam en geboortedatum staan vermeld.
Haar onbekende geboortedatum: officieel is ze jarig op 1 januari, net zoals een groot deel van de Turkse bevolking van haar generatie. Dorpswegen waren ondergesneeuwd toen zij geboren was, dus het was niet zo evident om haar geboorte aan te geven, om haar te erkennen als een burger van de Turkse Republiek. Om haar bestaansrecht op te eisen was ze nog een weerloos wezentje dat nog maar net kwam piepen in een wereld vol ontbering en ongelijkheid. Ze had geen kans gemaakt in een wereld die in die tijd rond mannen draaide als haar vader niet zo vooruitstrevend was geweest. We nemen samen de documenten door die we moeten invullen. Staat alles juist vermeld: adres, bankrekeningnummer, echtelijke situatie, personen ten laste?
Haar eigen verdienste
‘We gaan lekker eten als ik mijn eerste pensioen gestort krijg. En als corona uit het land is natuurlijk’, zegt ze met een zucht. Ze verveelt zich, voor haar heeft de lockdown ook veel te lang geduurd. Mijn ouders zijn allebei kankeroverlevers en ouderdomsdiabetici, dus de angst om besmet te geraken met het virus zit er diep in. Ook zij leven sinds maart dit jaar afgezonderd op hun appartement in Hasselt.
Maar ze gaat dus volgend jaar officieel met pensioen. En we moeten blijkbaar enkele formaliteiten in orde brengen, zoals de gevraagde documenten invullen die verzonden zijn door de Federale Pensioendienst. Ze is opgewonden, stelt zich vragen over haar jaren van dienst: ‘ach, het zal wel niet veel zijn maar toch, het is wel mijn verdienste.’ Als gepensioneerde zelfstandige zal ze geen al te riante pensioenuitkering ontvangen, maar het is inderdaad haar eigen verdienste, haar eigen beloning van jarenlang hard zwoegen.
'zo bleef haar koffietas urenlang onaangetast'
Ik herinner mij een moeder in mijn tienerjaren die altijd gehaast was. Die jarenlang koude koffie heeft moeten drinken omdat ze altijd loyaal aan haar klanten was en erop stond dat zij hen zelf zou bedienen. En zo bleef haar koffietas urenlang onaangetast. Na de avondpiek goot ze haar koffietas leeg in de keukenspoelbak en liet ze mijn vader Turkse thee zetten. Ze had die opkikker nodig om de nacht tegemoet te gaan en haar zaak te poetsen. Vettige kebabresten schraapte ze dan ritmisch weg terwijl ze binnensmonds een lied neuriede, een oude Turkse klassieker over de liefde of heimwee. Voor het slapengaan telde ze haar kassa na en vulde ze alles netjes in in haar kasboek, alweer met haar kinderlijke handschrift. Haar boekhouder was altijd tevreden over haar administratieve stiptheid en prees haar elk kwartaal alsof ze een rapport kreeg van school. Zij was terug die ijverige leerlinge in het vijfde leerjaar in haar dorpsschool in Turkije, alsof ze een tien op tien kreeg voor orde en netheid.
Echtelijke mijmeringen
‘Wij wisten niet wat het OCMW was en mochten direct kennismaken met de warmtedampen onder de aarde waar we dagelijks zo’n acht uur naar afdaalden. Ik had nooit gedacht dat ik dit zou volhouden.’
‘Alles was zwart, tot zijn onderbroek toe, pikzwart van de steenkoolmijn. De mijnwerkersvrouwen hebben evenveel diensten als hun mannen gedraaid als je het mij vraagt.’
‘De kebab was nog maar net in Vlaanderen geïntroduceerd, je vader bracht altijd kebab mee voor ons. Er stond een kraampje op de mijncité waar de mijnwerkers na hun dienst kebab konden eten. Een droog broodje met kebabvlees en ajuin, dat was het zo’n beetje.’
‘Aardbeien plukken was zwaar: van 8 uur ’s morgens tot 5 uur ’s avonds op je knieën schuifelen over de aardbeivelden en dat gedurende een hele zomer lang. Maar we zongen veel en lachten veel in die tijd.’
‘Opeens stond mijn naam op de zaak. Niet de naam van jouw vader, mijn naam. Ik werd een zaakvoerster, ik werd onafhankelijk.’
‘Natuurlijk was ik trots op je moeder. Ze zou niet gelukkig geweest zijn als huisvrouw. Ik was vooral trots op haar lef.’
‘Ach kom nou, het was overleven. Voor onszelf, voor onze kinderen, voor onze toekomst.’
Een dure aankoop
Ik luister met een half oor naar het gesprek tussen mijn ouders. Is het wel een gesprek of zijn het mijmeringen gericht aan niemand in het bijzonder? Een geschiedenis van migratie en heimwee is niet op een paar uur verteld. Maar er komen herkenbare elementen in het verhaal. Dus ik luister verder en vul het adres in op de enveloppe terwijl mijn moeder mee de letters volgt die ik gehaast kribbel. Ze ergert zich dood aan mijn onduidelijke handschrift.
‘Je broer ging naar de universiteit. Hij maakte het ook af. De grootste trots hebben mijn kinderen mij doen ervaren.’
‘Mijn zaak had corona niet overleefd.’
‘Computers waren duur in die tijd. We kochten er één voor je broer toen hij naar de universiteit ging.’
‘De strijd om gelijkheid is nooit eerlijk geweest.’
Mijn ouders hadden nog niet eens schrijfgerei tijdens hun kortdurende schooltijd in Anatolië. Ik vergeet hun gezichten nooit toen ze de computer in het studentenkot van mijn broer in Gent installeerden. Terwijl hun generatiegenoten nog altijd hun huishoud- en elektronicaspullen op afbetaling kochten, hadden ze het volledige aankoopbedrag van de computer kunnen betalen en meteen mee naar huis kunnen nemen. Of liever, naar Gent.
'ik zou het zo opnieuw doen: jullie kwamen niks te kort'
‘Ik was allang blij dat je broer niet naar het duurste merk had gegrepen. Ik was een kleine zelfstandige, waardoor ik elk kwartaal moest uitkijken om mijn sociale bijdragen te betalen. Toen ik ziek werd, heb ik alles wat ik heb opgebouwd moeten opgeven en kreeg ik geen enkele steun van de overheid. Maar ik zou het zo opnieuw doen: jullie kwamen niks te kort.’
Een karig loontje
Ze werd ziek, kanker. Kon het niet meer opbrengen om vroeg op te staan en warme broodjes te halen bij de bakker. Om de krantenboer een fijne werkdag te wensen en haar kraslotje te innen. Om te zwaaien naar de uitbaters van de groente-en fruitwinkel. Het pleintje in Overpelt was haar wereld, met al haar collega’s die solidair met elkaar samenwerkten. Lokaal kopen bestond toen al, in eenvoudige tijden zonder hashtags.
Het bedrag dat mijn moeder elke maand als pensioenuitkering zal ontvangen is te gênant voor woorden. De strijd om gelijkheid is inderdaad nooit eerlijk geweest. Het is ook om die reden dat ik sinds oktober van dit jaar geen lid meer ben van het Bijzonder Comité voor de Sociale Dienst, de vroegere OCMW-raad. Ik kwam na elke vergadering cynischer naar huis. En ook al wist ik dat het systeem er was voor mensen die het minder makkelijk hadden dan ik en mijn omgeving, nieuwkomers en draaideurcliënten die momenteel meer uitkering ontvangen dan het toekomstig pensioentje van mijn moeder leverden mij elke dinsdagavond meer frustratie op.
Een menselijke reactie, weet ik nu. Zeker als je nachtenlang ook achter de toog hebt gestaan bij je moeder, als getuige vanop de eerste rij. Ik heb niks aan te merken op het werk van de maatschappelijke assistenten. Ik heb ook niks aan te merken op de sociale zekerheid, gelukkig is die er. Maar mijn moeder, tijdens haar slechtste dagen, kermde van de pijn terwijl ze haar vloer stond te dweilen om één uur ’s nachts. Mijn vader en ik probeerden haar werk en haar pijn te verlichten.
'Dit land is te onverschillig voor zij die met plezier hebben bijgedragen'
En zo zijn er vele verhalen in verschillende huishoudens waar kleine zelfstandigen in die tijd nooit enige aanspraak hebben kunnen maken op de sociale zekerheid. Die, zoals mijn moeder, opleefden als ze werkten, als ze tussen hun klanten stonden, 18 uur per dag. En nu prijst ze zichzelf gelukkig dat ze terug afhankelijk is van mijn vader, van zijn mijnwerkerspensioen. Het kan verkeren. Dit land is te onverschillig voor zij die met plezier hebben bijgedragen aan de sociale zekerheid.
Comments