De strijd voor gelijkwaardigheid is niet enkel een strijd van vrouwen
Ik was negentien toen ik in mijn minishort en tanktop een frietje ging bestellen bij de lokale frituur. Mijn ouders gingen zeker drie keer per week eten uithalen bij de lokale horecahandelaars rond de Oude Markt in Overpelt. Uit solidariteit met elkaar liepen kleine zelfstandigen elkaars deur plat om elkaar te steunen. Financieel en moreel waren ze er voor elkaar.
Hittegolf op hittegolf
De zomer was net begonnen en ik liep in teenslippers rond in de kebabzaak van mijn moeder. Ik trachtte mezelf wat koelte toe te wuiven. Tevergeefs, de verzengende hitte was allang binnenshuis en we leken op smeltende frisco’s. Mijn haren plakten aan mijn nek en schedel door de hittegolf. De kebab draaide, het vuur brandde en we veegden de zweetdruppels af aan de theedoek die we over onze schouders gooiden. De klanten gingen vaak buiten wachten nadat ze hun bestelling hadden doorgegeven. Binnen wachten was zelfkastijding.
Na de avondpiek kregen wij honger. Dan moest ik altijd naar de collega’s van mijn moeder gaan om iets te eten te halen. De eigenaar van de frituur begroette mij zoals altijd joviaal. Hij vroeg of het druk was geweest bij ons en nam mijn bestelling op. Ook hij zag er moe en bezweet uit. Als ik er nu aan terugdenk dan valt het mij op dat niemand airconditioning in zijn zaak had in die tijd.
Een geste
Hij nam mij van kop tot teen op. Ik begon onwennig te plukken aan mijn short, alsof ik de broekspijpen langer wilde maken. Op dat moment snapte ik niet waarom hij zo naar mijn outfit staarde. De komst van zijn vrouw onderbrak het ongemakkelijk sfeertje dat de hele ruimte had ingenomen. Ze kwam uit de keuken met een geopende doos onder haar armen. Daarop maakte ze een stapeltje van hamburgers in de koeling van de toog. Ze vroeg hoe het met mij en mijn ouders ging.
De echtgenoot zwierde met de versgebakken frieten en strooide er zout over. Behendig schepte hij de frieten in een papieren puntzak. Hij deed er altijd, met een knipoog, iets extra’s bij voor mijn vader. Hij wist dat mijn vader zot was op pikante sauzen en een koel blikje Jupiler bier. Ook al hadden wij die producten ook in onze zaak.
'je hebt verdomd veel geluk dat je hier geboren bent'
Het was een geste van de ene handelaar naar de andere. Het waren deze mensen die Overpelt mooi maakten in die tijd. Hij overhandigde mij de zak met de dampende frieten. De echtgenote lachte haar tanden bloot, waarop lippenstiftvlekken duidelijk zichtbaar waren. Ze zei mij dat ik zeker de groeten moest doen aan mijn ouders. Uiteindelijk stroomden de verlossende woorden uit zijn mond, als een langverwachte tsunami: ‘Pinar, je hebt verdomd veel geluk dat je hier geboren bent, weet je dat? Kijk nou hoe je daar staat in je short en blote armen.’
Een Turks-Vlaamse opvoeding
‘In Turkije doen de vrouwen ook shorts aan, hoor!’ Het was mijn enige repliek. Ik begreep hem niet. Wat voor beeld had hij van de Turkse vrouw, dacht ik toen ik naar huis slenterde met lome benen en een dampende frietzak waaruit ik frietjes peuterde. De avond schemerde. Ik keek om mij heen. De terrassen zaten bomvol vrouwen en mannen. Allemaal met ontblote bovenarmen en -benen. Mijn leven was inderdaad gemakkelijk in het vrije westen.
Hoewel, niet altijd: er werden bepaalde zaken van mij verwacht als jonge, Turkse vrouw in Vlaanderen. Mijn leven werd gedirigeerd door de ongeschreven regels van het patriarchaat. Die had de generatie van mijn ouders geïmporteerd vanuit Turkije. Maar ik was vrij in veel dingen. Ik mocht mij kleden zoals ik wilde. Ik mocht studeren. Ik mocht roken en alcohol drinken. Ik mocht uitgaan. Ook al gingen daar veel ruzies en onderhandelingen met mijn ouders aan vooraf. Maar ik moest met een Turkse aleviet trouwen. (Alevieten behoren tot een liberale stroming binnen de islam.) Ik moest maagd blijven. Ik moest leren koken en poetsen.
'gestudeerd en maagd en klaar om mijn huwelijkskandidaten en hun families te leren kennen'
Ik moest ervoor zorgen dat ik op een bepaalde leeftijd huwelijksklaar was: gestudeerd en maagd en klaar om mijn huwelijkskandidaten en hun families te leren kennen. Ik mocht kiezen op welke leeftijd ik wilde trouwen. Dan was ik maar, volgens de regels, een 35-jarige maagd die nog in het ouderlijk huis woonde. Ik zou nog altijd in het bezit zijn van een onzichtbaar vliesje in mij. Dat was het belangrijkste. Al te vaak zocht ik met mijn wijsvinger naar dat vliesje om het te doorboren en bijgevolg te behoren tot het clubje van gevallen vrouwen met beschadigd materiaal. Mijn broer had al vrij vroeg door dat hij geen deel wilde uitmaken van het patriarchaat. Hij redde zichzelf. Maar hij redde mij niet.
Levensbepalende fouten
Ik wist ook niets over het patriarchaat in die tijd. Ik dacht dat ik vrij werd opgevoed. Vrijer dan mijn leeftijdsgenoten althans. En dat was al een hele geruststelling. Totdat de sociale controle in de Turkse gemeenschap veel te zwaar woog op ons gezin en ze dagelijks discussies uitlokte tussen mijn ouders en mij. ‘Ze praten over jou’, zei mijn moeder vaak. En ook: ‘Ik sta met mijn rug tegen de muur, Pinar. Denk je dat ik niet wil dat jij even vrij bent als je broer?’ Jarenlang hebben we die discussies gevoerd.
Ik heb het geluk gehad dat mijn ouders wilden luisteren naar mij en niet naar de gemeenschap. Alles wat ik ben en wie ik ben geworden is dankzij hen, omdat zij mij altijd hebben gesteund. En nog belangrijker, zij zijn ook gegroeid, omdat zij hun fouten hebben erkend. Ouders zijn daarom niet heilig. Ze maken fouten. Soms levensbepalende fouten die ze dan voor de rest van hun leven moeten meetorsen.
Meisjes zijn zwak
Toch is er iets gebroken. Niet tussen mijn ouders en mij. Ik heb mij afgezet tegen alles wat ik moest zijn, wat er van mij verwacht werd. Maar ik heb geen hoop voor de toekomst. En geen hoop op beterschap. De langverwachte Turkse mentaliteitsverandering over en tussen mannen en vrouwen zal er nooit komen. Ik observeer de gemeenschap al decennialang. Ik zie nu vrouwen van Turkse origine in Vlaanderen die jonger zijn dan ik en die moeder worden van een zoontje. Die hun zoon ‘mijn kleine prins’ noemen. En dan wil ik gewoon naar hen schreeuwen dat ze dat vooral niet moeten doen.
'meisjes zijn zwak, he papa!'
Een vriendin was moeder van een zoontje. Toen kreeg ze een dochter. Daarop zei haar zoon van zes dat hij altijd zijn zusje zou beschermen. ‘Want meisjes zijn zwak, he papa!’, stelde hij met zijn piepstemmetje vast. En hij keek verwachtingsvol naar zijn vader, met grote ogen, wachtend op erkenning en een schouderklopje van zijn rolmodel. De ogen van mijn vriendin op haar kraambed vlamden richting haar echtgenoot en dan naar haar baby die vredig lag te slapen in haar armen. De baby had nog geen naam toen. En had ook nog geen benul van wat haar te wachten stond. Ze was nog geen etmaal oud en had al verschillende eigenschappen toegekend gekregen door de twee mannen in haar korte leventje.
Door merg en been
Wat is de positie van de Turkse vrouw momenteel? Op de vooravond van de Internationale Vrouwendag werden alweer vrouwen in Turkije slachtoffer van seksueel en huiselijk geweld. Kleine meisjes werden gered uit de klauwen van pedofielen. Ze werden in de aula van de moskee aangerand en konden net op tijd weglopen toen moskeegangers de viespeuk hadden betrapt. Hij werd geslagen en geschopt. Zijn enige verdediging was dat ze seks wilde met hem. Een tienjarig meisje zou een man van vijftig hebben verleid.
'de Turkse grondwet danst naar de pijpen van die verkrachters'
Gelukkig stond de meute aan de kant van het meisje. Maar tevergeefs: de Turkse grondwet danst naar de pijpen van die verkrachters. Ook hij zal binnenkort vrijkomen. Net zoals verschillende verkrachters eerder zijn vrijgekomen. Het meisje zal levenslang gevangen zitten in haar hoofd en die traumatische scène keer op keer herbeleven.
Een andere vrouw werd op straat door haar ex-partner voor de ogen van hun vijfjarige dochter geslagen en geschopt terwijl het kind om haar moeder riep. Ze lag bewusteloos op de grond. Ik kon het filmpje, die de omstaanders als bewijsmateriaal hadden opgenomen, niet uitkijken. Ik klikte op het stopknopje op mijn computer op het moment dat ik de kreten van het kind hoorde: ‘Mama, mama!’ Door merg en been.
Vrouwendag, ook voor mannen
De frituuruitbater had gelijk. Ik heb geluk gehad. De Internationale Vrouwendag is er daarom niet enkel voor vrouwen, maar ook voor alle mannen die inzicht hebben in het leed en de strijd van de vrouwen wereldwijd. Laten we die mannen niet vergeten die ijveren voor een gelijkwaardige samenleving, in de politiek, in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en thuis. Vooral thuis, in hun eigen gezin, waar ze hun dochters en zonen leren dat hun geslacht niet bepalend is. Hun ijver en lust in het leven wel. Zulke vaders voeden kinderen op die de toekomst van de wereld verder zullen uitstippelen. Net zoals mijn vader mijn venster heeft geopend naar een onafhankelijk leven. Nu probeer ik met mijn eigen middelen iets te betekenen in mijn strijd tegen het patriarchaat.
'we hebben mekaar opgevoed in de emancipatiestrijd, mijn ouders en ik'
We nemen de strijd van onze moeders over. Maar uiteindelijk boeken we resultaat. Hoewel mijn lichaam en geest moe zijn. Maar afgezien van de strijd: ik besta en ik lijk eindelijk te kunnen genieten van mijn vrijheid. Ik zei laatst tegen mijn ouders dat ik niks anders doe dan werken, eten en slapen. En ook geld uitgeven aan onnoemelijk veel verzorgingsproducten, ter compensatie van de monotonie in mijn leven. Waarop mijn vader antwoordde: ‘Maar het is wel je eigen geld, Pinar.’ En dat, beste dames en heren, is iets dat mijn vader heeft moeten leren van mijn moeder: financiële onafhankelijkheid van vrouwen. Ik wil maar zeggen: we hebben mekaar opgevoed in de emancipatiestrijd, mijn ouders en ik. En het was het allemaal waard.